Alcohol is dé probleemdrug onder jongeren, we doen alleen nog steeds alsof drankgebruik normaal is

Niet cannabis, maar alcohol is nog steeds de meest populaire drug onder jongeren. Het drankgebruik onder de jeugd daalt nauwelijks, wat alles te maken heeft met de maatschappelijke normalisatie. Een glaasje alcohol hoort er nu eenmaal bij in Nederland en we laten liever geen kans voorbij gaan om te proosten op iets. Ouders geven bovendien zelden het goede voorbeeld door bijvoorbeeld niet te drinken in bijzijn van jongeren. Alcohol lijkt de norm. 

Toch zorgt dat hoge alcoholgebruik onder jongeren voor veel problemen. Alcoholvergiftiging door comazuipen, verkeersongelukken en (seksueel) geweld zijn bijvoorbeeld gevolgen die meteen opvallen. Daarnaast zorgt alcohol voor veel schade aan het onvolgroeide, jonge lichaam. Vroeg beginnen met drinken verhoogt de kans aanzienlijk op ernstige alcoholproblemen in het latere leven. 

Een biertje bij de borrel, wijn bij het eten, champagne bij succes — in Nederland is alcohol verweven met alles wat leuk is. Wie niet drinkt, moet zich vaak verantwoorden (“ben je zwanger?” of “ben je ongezellig geworden?”). Maar juist die vanzelfsprekendheid maakt alcohol onze grootste blinde vlek. We beschouwen het niet als drug, terwijl het wereldwijd verantwoordelijk is voor miljoenen ziektes en doden.

Het doorbreken van deze norm lijkt lastig. Maar wat te doen nu blijkt dat het probleem zo groot is en maatschappelijk breed gedragen wordt? Het feit is: onderzoekscijfers laten zien dat een omslag in onze aanpak drastisch nodig is om de normalisering en gevolgen van alcohol op jonge leeftijd tegen te gaan.

1. Alcoholgebruik onder jongeren

Het alcoholgebruik onder jongeren neemt de laatste jaren iets af, maar deze dalende trend gaat niet erg snel. Jongeren drinken nog steeds behoorlijk veel. Hoewel dat allereerste glaasje wijn of bier zelden lekker smaakt, gaan ze er toch mee door. 

Jongeren drinken nog steeds (te) veel, ook op jonge leeftijd

Recent onderzoek (2024) onder scholieren toont aan dat bijna 40% van de 12- tot 16-jarigen weleens alcohol drinkt. Dat is een paar procent meer dan het jaar daarvoor. 1 op de 5 is weleens dronken geweest. Van de 12-jarigen zegt ruim 20% ooit gedronken te hebben.

Onder 16- tot 20-jarigen neemt het alcoholgebruik, zoals te verwachten was, toe. In deze leeftijdscategorie zegt ruim 62% het afgelopen jaar iets te hebben gedronken.  

Onder de 18-jarigen heeft zo’n 80% ooit wel eens een glas alcohol genuttigd. Ter vergelijking: ruim 40% van de 18-jarigen heeft ooit cannabis gebruikt. Dat scheelt dus de helft.

Ook het zwaar en overmatig drankgebruik onder jongeren blijft zorgelijk

Bij jongens is sprake van zwaar drankgebruik als zij minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol drinken op een dag. Bij meisjes geldt het drinken van 4 glazen alcohol op een dag als zwaar drankgebruik. Zwaar drankgebruik komt voor bij 17,5% van de 16- tot 20-jarige jongeren die drinken. Dat is minder dan in 2023 (25,5%).

Van overmatig drankgebruik is sprake wanneer jongens meer dan 21 glazen en meisjes meer dan 14 glazen per week drinken. In 2024 is van de 16- tot 20-jarige drinkers bij 5,3% sprake van overmatig drankgebruik. Dat is minder dan in 2023. Toen ging het om 9,2%. (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek/Peilstationsonderzoek Rombouts e.a.).

Ouders zijn de grootste drankdealers van hun kinderen

In onderzoeken is ook gevraagd hoe jongeren aan alcohol komen. Het grootste deel van de middelbare scholieren, ruim 33,3%, krijgt die via vrienden die er thuis makkelijk toegang toe hebben. Bijna 7% koopt alcohol zelf. Een kwart zegt de drank van hun ouders te krijgen. Daarmee zijn ouders een van de grootste drankleveranciers van hun eigen kinderen; vaak met de beste bedoelingen, maar met verkeerde effecten. (Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek/Peilstationsonderzoek Rombouts e.a.).

De relatie tussen psychische problemen en overmatig alcoholgebruik bij jongeren

Vroegtijdig en problematisch alcoholgebruik komt relatief vaker voor bij jongeren die hulpverlening nodig hebben. Dit heeft te maken met extra risicofactoren als gebrekkige zelfcontrole, psychische problemen, verstoorde gezinsrelaties en/of ouders met psychische problemen of verslaving. 

Veel drinken gaat bij de jeugd vaak samen met het hebben van een depressie of angststoornis. Enerzijds komt dit doordat zo’n mentaal probleem klachten veroorzaakt die tijdelijk lijken te verdwijnen door het drinken van alcohol. Anderzijds kan structureel alcoholgebruik ook voor depressiviteit en angsten zorgen. (Bron: Expertisecentrum alcohol/Peilstationsonderzoek Rombouts e.a.).

Op oudere leeftijd starten met drinken, maar wekelijkse gewoonte blijft

Overigens beginnen pubers wel later met alcohol dan 20 jaar geleden. Toen gaf nog 84% van de de jongeren tussen de 12 en 16 jaar aan weleens alcohol te hebben gedronken (2 keer zoveel als nu). Gemiddeld zijn jongeren nu 13 jaar jaar als ze aan hun allereerste glaasje wijn of bier beginnen. 20 jaar geleden was de gemiddelde startleeftijd nog 12 jaar. Maar als het gaat om wekelijks drinken, dan blijven de cijfers gelijk. Jongeren die zeggen wekelijks te drinken, beginnen daarmee ongeveer op hun 14e jaar. Dat was 20 jaar geleden ook al zo. (Bron: Peilstationsonderzoek Rombouts e.a.).

Alcoholgebruik onder studenten

Studenten van het hbo en wo spannen de kroon. Zij vormen een duidelijke risicogroep door hun hoge alcoholconsumptie. In 2023 dronk 10% van de studenten overmatig alcohol. Zo’n 16% drinkt zwaar. Dit laatste percentage is niet afgenomen ten opzichte van 2021. 4% van de studenten heeft een mogelijke afhankelijkheid van alcohol, waarbij een verwijzing naar de verslavingszorg wordt aangeraden. 

Overmatig en zwaar alcoholgebruik komt enerzijds het vaakst voor bij studenten die een hoge studieschuld hebben, mogelijk vanwege de bijkomende financiële stress. Anderzijds komt drankmisbruik het vaakst voor  bij studenten die met anderen in een studentenhuis wonen. Er wordt bijvoorbeeld nauwelijks alleen gedronken, maar voornamelijk in sociale situaties, zoals bij een bekende thuis, in een uitgaansgelegenheid, sportkantine of op een studenten- of studievereniging. 8% van de studenten gaf aan hinder te hebben ondervonden van hun alcoholgebruik op belangrijke levensgebieden (studie, werk, sociale contacten of persoonlijke relaties). 

Ruim een derde van de studenten die het afgelopen jaar gedronken heeft, is een riskante drinker. Dit is een aanzienlijk grotere groep dan in de algemene volwassen populatie. Riskant drinken betekent problemen ervaren door het drinken, bijvoorbeeld door het niet kunnen nakomen van verplichtingen, het advies te hebben gekregen minder te gaan drinken of spijt te hebben van alcoholgebruik. 

Het zwaar alcoholgebruik van studenten blijft over de jaren dus onverminderd hoog. Studenten drinken namelijk meer dan de volwassen populatie, zo blijkt uit vergelijking met de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor boven de 34 jaar. Dit kan een zorgelijke trend zijn gezien het toenemende bewustzijn over de mogelijke gevolgen ervan. (Bron: Nuijen e.a.).

Alcoholvergiftiging onder jongeren

In 2023 kwamen naar schatting 4400 patiënten door een alcoholvergiftiging op de spoedeisende hulp terecht. De helft hiervan was jonger dan 25 jaar. Een kwart was zelfs jonger dan 18 jaar. In totaal ging het om ruim 2000 jongeren die vanwege ‘comazuipen’ voor een alcoholvergiftiging behandeld zijn op de spoedeisende hulp in een ziekenhuis. Ruim de helft is daarna opgenomen in het ziekenhuis voor behandeling.  

Ook bij de huisartsenpost komen mensen binnen met een alcoholvergiftiging. Hier blijkt 1 op de 5 minderjarig. In 2023 werden zo’n 500 minderjarige jongeren voor een alcoholvergiftiging behandeld op een huisartsenpost, tegen 2500 totaal. (Bron: Valkenberg & Nijman, 2025/Nederlands Jeugdinstituut).

Conclusie 

Met zulke aantallen wordt duidelijk dat alcoholgebruik onder jongeren geen kleinschalig verschijnsel is, maar diep verankerd zit in onze cultuur. Wie jongeren minder wil laten drinken, moet beginnen bij hun opvoeders. De normalisering van alcohol begint niet in de kroeg, maar thuis. De grens tussen onschuldig meedoen en problematisch gebruik vervaagt snel, zeker als we het als ‘gewoon’ zien en de rest van de samenleving hierin volgen. Want hoe groot is het probleem echt, als we alcohol nauwelijks als ‘drug’ beschouwen?

2. Alcoholproblemen meest voorkomend maar niet meest behandeld

Te veel, op jonge leeftijd en een blijvende gewoonte die ook leidt tot schadelijke gevolgen. Met deze aantallen rijst de vraag hoeveel van dit drinkgedrag onschuldig blijft bij ‘gewoon een drankje doen’ en wanneer het overgaat in echte afhankelijkheid of verslaving. En zoeken we dan wel hulp voor iets wat door de samenleving nog altijd zelden als een ‘drug’ wordt gezien?

Verslavingen onder jongeren

In 2024 was 1 op de 10 personen die zich lieten behandelen in een verslavingskliniek jonger dan 25 jaar. In totaal ging het om 7170 jongeren. De meesten (39%) lieten zich behandelen vanwege een cannabisverslaving. Alcohol staat hier op een tweede plaats, met 18%. Dit heeft misschien te maken met het feit dat een echte, hardnekkige alcoholverslaving zich vaak pas op latere leeftijd openbaart. Het aandeel jongeren in de verslavingszorg is tussen 2018 en 2024 gelijk gebleven. (Bron: Landelijk Alcohol en Drugs Informatiesysteem 2024).

In de periode 2019-2022 heeft bijna een kwart van de 18- tot 24-jarige jongvolwassenen ooit een middelenstoornis gehad. Het gaat daarbij om problematisch gebruik/afhankelijkheid van alcohol of drugs. Alcoholstoornissen komen het meeste voor in deze leeftijdsgroep: 17,2% heeft ooit een alcoholstoornis gehad. Op de tweede plaats staat drugsstoornis met 7,9%, dit betreft voornamelijk cannabis (6,5%). (Bron: Bevolkingsonderzoek 2023 NEMESIS-3).

De behandeling van alcoholproblematiek

In Nederland zijn zo’n 30.000 mensen in behandeling voor hun alcoholverslaving (waaronder jongeren én volwassenen). Het aantal cliënten van de verslavingszorg dat alcohol als nevenproblematiek noemt, is de laatste 10 jaar toegenomen van zo’n 5413 tot 5881 personen. Daarmee is alcohol verreweg de meest voorkomende verslaving, cannabis staat op de tweede plaats.

Maar niet iedereen met een alcoholprobleem laat zich behandelen. Veel mensen denken dat het met hun afhankelijkheid wel meevalt of wuiven de problemen weg die hun drankgebruik veroorzaakt. Volgens cijfers uit 2024 telt Nederland een kleine 2 miljoen zware en/of overmatige drinkers. (Bron: Trimbos-instituut; CBS).

Alcohol grootste verslaving, maar niet (h)erkend als grootste probleem

Sociale druk en de verwevenheid van alcohol in onze samenleving spelen een rol in het grote aantal probleemdrinkers. Maar daarnaast is zelf alcohol ook zeer verslavend. Anders dan veel drugs veroorzaakt drank niet alleen een geestelijke, maar ook een lichamelijke afhankelijkheid. Alcohol staat op de 6e plaats van meest verslavende middelen; cannabis staat op een 10e plek. (RIVM, Ranking van drugs). En toch is alcohol nog steeds relatief eenvoudig verkrijgbaar. Ook dit kan verband houden met de normalisering ervan, met de nodige gevolgen van dien.

Conclusie

Hoewel jongeren gemiddeld iets later beginnen met drinken dan twintig jaar geleden, blijft het alcoholgebruik onder jongeren hoog. Zowel onder scholieren als studenten komt riskant, overmatig en zelfs verslavend alcoholgebruik veel voor, met alle gezondheidsrisico’s van dien. Opvallend is dat alcohol bij jongeren vaker voorkomt dan andere middelen, zoals cannabis, en ook leidt tot spoedopnames en hulpvragen bij verslavingszorg. En hoewel drugsgebruik volop in de schijnwerpers staat, is het wellicht verstandig ook de gevaren van alcohol bij jongeren beter te onderkennen. Jong geleerd is immers oud gedaan.

3. Gevolgen van alcoholgebruik

Het effect van alcohol op jongeren

Als je jong bent, reageert je lichaam anders op alcohol dan wanneer je volwassen bent. Jongeren raken sneller en sterker onder invloed. Dat komt doordat het lichaam kleiner is, minder weegt en in een groeifase zit. De hersenen, het zenuwstelsel en de organen zijn kwetsbaarder voor de schadelijke inwerking van alcohol. De hersenen blijven namelijk in ontwikkeling tot ongeveer 23-25 jaar. Zeer veel drinken vanaf jonge leeftijd kan daarom onherstelbare schade toebrengen. Vroeg beginnen met alcohol (vanaf 14 jaar) verhoogt aanzienlijk de kans op ernstige alcoholproblemen in het latere leven. Uit diverse wetenschappelijke studies blijkt dat later beginnen met alcohol, vanaf 18 jaar, een lagere kans geeft op alcoholproblemen in het volwassen leven. (Bron: Addiction).

De belangrijkste effecten van alcohol op een jonger lichaam zijn:

• De alcohol wordt langzamer verwerkt en blijft dus langer in het lichaam aanwezig. Ook loopt een jongere meer kans op maag- of leverstoornissen dan een volwassene, omdat de organen kwetsbaarder zijn.
• Alcohol verspreidt zich in al het lichaamsvocht en jongens hebben gemiddeld 10% meer lichaamsvocht dan meisjes. Meisjes zijn daardoor sneller en sterker onder invloed dan jongens.
• Alcohol kan de ontwikkeling van de jonge hersenen verstoren. Het redeneervermogen, het geheugen, het vermogen te plannen en de ruimtelijke oriëntatie kunnen hieronder lijden. Veel drinken heeft een duidelijk effect op het geheugen, maar ook op het concentratievermogen. Schoolresultaten kunnen bijvoorbeeld achteruitgaan. 
• Alcohol kan de hormoonbalans verstoren, waardoor de botontwikkeling afgeremd wordt. Ook de seksuele ontwikkeling kan hieronder lijden. Bij meisjes kan deze verstoring menstruatiestoornissen veroorzaken.
• Het reactievermogen neemt sterker af dan bij volwassenen, waardoor een jongere meer kans loopt op een ongeval.
• De impulscontrole vermindert sneller, waardoor impulsieve gedragingen en agressie gemakkelijker voorkomen. Drinkende jongeren zijn veel vaker dader of slachtoffer van agressie tijdens het uitgaan dan volwassenen.
• Black-outs (geen herinneringen hebben aan de avond daarvoor) komen bij jongeren makkelijker voor dan bij volwassenen. Vooral bij snel drinken in korte tijd. Elke black-out is een klap voor de hersenen. Veel black-outs kunnen het geheugen blijvend beschadigen. 
• De kans op alcoholvergiftiging is bij jongeren veel groter dan bij volwassenen. Alcoholvergiftiging leidt tot een sterke verdoving. De ademhaling of de hartwerking kunnen stilvallen.
• Alcoholgebruik kan ook een rol spelen bij het ontstaan van ongewenste tienerzwangerschappen. Zoals onveiliger vrijen of zelfs dwang/agressie. 
• Als pubers drinken, drinken ze al gauw heel veel (bingedrinken/comazuipen). Dit kan erg gevaarlijk zijn. De werking van de hersenstam kan verstoord raken. Dit kan leiden tot onderkoeling, bewusteloosheid of een coma. Men kan er zelfs aan overlijden.   

(Bron: Alcoholhulp.be/Hersenstichting).

Gezondheidsschade volwassenen

Hoewel alcohol een breed geaccepteerde drug is, kan het ook bij volwassenen voor veel gezondheidsschade zorgen. Er bestaat een duidelijke relatie met ernstige ziekten als levercirrose, alvleesklierontsteking en diverse vormen van kanker. Ook neemt de kans op dementie sterk toe (o.a. korsakovsyndroom), evenals het risico op botbreuken en andere ongevallen. De wereldwijde sterfte aan de gevolgen van alcohol wordt zelfs geschat op 5%. (Bron: Beroepsvereniging mdl-artsen/Medisch Contact).

Gevolgen voor de maatschappij

Wie veel drinkt, richt bij zichzelf schade aan. Maar ook anderen kunnen last hebben van overmatig alcoholgebruik. Denk hierbij aan verkeersongevallen, geweldsdelicten of kosten voor werkgevers. Uit analyses blijkt dat ruim 13% van de volwassenen in Nederland weleens negatieve gevolgen door het alcoholgebruik van anderen ervaart. Bijvoorbeeld agressie, een vervelende benadering of ruzie. 

Mannen hebben vaak te maken met agressie, ruzie en vernielingen door het alcoholgebruik van anderen, terwijl vrouwen vaker een vervelende benadering ervaren, bijvoorbeeld seksueel. Jongvolwassenen (18-29-jarigen) ervaren het vaakst negatieve gevolgen door het alcoholgebruik van anderen. Dat kan komen doordat zij vaker in een omgeving zijn waar veel gedronken wordt, zoals het uitgaansleven. 

Uit onderzoek blijkt dat zeker 1 op de 20 automobilisten zelf weleens onder invloed van alcohol rijdt. Het aantal verkeersdoden en -gewonden, waarbij alcoholgebruik een rol heeft gespeeld, lijkt de afgelopen jaren dan ook toe te nemen. 

Ook speelt alcoholgebruik vaak een rol bij geweld. Bij huiselijk en groepsgeweld is het onbekend of en hoe vaak alcoholgebruik een rol speelt. Maar bij seksueel en uitgaansgeweld blijkt alcohol vaak een rol van betekenis te spelen, al dan niet in combinatie met drugsgebruik.

Er is veel bekend over gezondheidsschade voor de drinker zelf, maar onderzoek naar de bredere gevolgen door alcoholgebruik is schaarser. Ondanks dat is het wel duidelijk dat alcoholgebruik breed in de maatschappij voor schade en kosten zorgt. Zowel voor de drinker zelf als voor zijn omgeving. De nettokosten van aan alcohol te relateren maatschappelijke schade in Nederland wordt geraamd op ruim 2 miljard euro per jaar. (Bron: Aanvullende Module Middelen van de Leefstijlmonitor/Trimbos-instituut i.s.m. RIVM en CBS; Medisch Contact).

Enkele cijfers:

• Ruim 13% van alle drinkende volwassenen zegt weleens werk verzuimd te hebben omdat ze te diep in het glaasje hadden gekeken. In totaal gaat het om 2,9 miljoen verzuimdagen per jaar. 
• In 2023 zijn naar schatting 62.100 personen van 16 jaar of ouder behandeld op een SEH-afdeling voor alcoholgerelateerde ongevallen.
• Jaarlijks worden daarvan ongeveer 10.000 personen op de spoedeisende hulp behandeld vanwege een verkeersongeval waarbij alcohol in het spel was. 
• 3,6% van de volwassenen die weleens drinken geeft aan één of meerdere keren met de politie in aanraking te zijn geweest vanwege alcohol of dronkenschap. 
• De kennis over de relatie tussen alcohol en kanker is tussen 2022 en 2024 flink toegenomen. Toch weten de meeste mensen nog steeds niet dat alcohol het risico op kanker vergroot. Ook denkt nog steeds 1 op de vijf mensen onterecht dat het drinken van 1 glas wijn per dag gezond is. Minder dan de helft van alle Nederlanders houdt zich aan het advies van de Gezondheidsraad om maximaal 1 glas per dag te drinken.
• ⅓ van de ouders met thuiswonende kinderen meent dat een kind beter leert omgaan met alcohol als ouders hen hier thuis aan laten wennen. Wetenschappelijk bewijs laat echter zien dat jongeren die vroeg beginnen met het drinken van alcohol, meer risico hebben op verslaving op latere leeftijd. Het overheidsadvies aan ouders is dan ook: geen alcohol voor het 18e jaar.

(Bron: LSM-A Middelen/Leefstijlmonitor; Kennismonitor Alcohol 2024; Trimbos-instituut i.s.m. het RIVM en het CBS).

Conclusie

Alcoholgebruik heeft ernstige gevolgen voor zowel jongeren als volwassenen. Jongeren lopen extra risico op blijvende hersenschade, verslechterde schoolprestaties en gevaarlijk gedrag, zoals bingedrinken. Bij volwassenen vergroot alcohol de kans op ernstige ziekten, zoals levercirrose en kanker. Ook de maatschappij ondervindt schade: van verkeersslachtoffers en geweld tot miljarden aan maatschappelijke kosten. Kortom, alcoholgebruik schaadt niet alleen de drinker, maar ook diens omgeving.

4. Alcohol is de norm 

Een glaasje alcohol hoort erbij in Nederland. We laten geen kans voorbijgaan om te proosten op iets. Feestjes, vrijdagmiddagborrels, zakelijke deals, ze worden zelden alcoholvrij doorgebracht. Hebben we per ongeluk of expres te diep in het glaasje gekeken, dan nemen we de katers gewoon voor lief. Kortom: alcohol is doordrongen in onze maatschappij en geheel genormaliseerd. Wie niets drinkt, moet zich zelfs vaak verantwoorden (‘ben je zwanger?’) of wordt weggezet als ‘ongezellig’. Alcohol is de enige drug die je moet verdedigen als je níet gebruikt. Wie nuchter is, valt op — en niet op een positieve manier. Want alcohol is de norm.

Dat jongeren ook veel drinken, is dus niet zo gek. Ze zien het overal om zich heen gebeuren. Menig jongere heeft leren drinken in de voetbalkantine, waar die voor het eerst in clubverband tegen een bal trapte. Of in militaire dienst, gedurende de studententijd of bij het uitgaan. Groepsdruk kan daarbij een rol spelen, net als stoer willen doen. Het ontspannende effect van alcohol kan ook gewoon prettig zijn. Je durft meer, je gaat makkelijker op de versiertoer, straalt meer zelfvertrouwen uit. 

Maar net als elke drug heeft alcohol een verslavende werking. Eén glaasje kan inderdaad geen kwaad, maar de verleiding is groot om meer te drinken. En juist daarom is het goed te beseffen dat alcohol gewoon een legale drug is (de enige die volledig legaal is in Nederland), die voor veel gezondheids- en sociaal/maatschappelijke problemen zorgt.

Preventie

Veel artsen en wetenschappers pleiten daarom voor een ‘denormalisering’ van alcohol. Ze vinden het verkoopverbod van alcohol aan minderjarigen en de overheidscampagne NIX18 een stap in de goede richting, maar pleiten voor meer verandering. 

De beroepsvereniging van maag-darm-leverartsen wil bijvoorbeeld dat ouders het goede voorbeeld geven en niet meer drinken in het bijzijn van hun kinderen. Ook zou het aantal punten waar alcohol verkocht wordt drastisch ingeperkt moeten worden, zoals op festivals en sportkantines. Want terwijl we blowen en vapen veroordelen, blijft alcohol ongestoord overal verkrijgbaar waar kinderen en jongeren komen.

Ook de Hersenstichting adviseert ouders zelf het goede voorbeeld te geven. Daarnaast is een goed contact met je puber cruciaal: blijf communiceren, toon (positieve) interesse en stel duidelijke regels. Niet drinken onder de 18 jaar blijft de beste remedie.  

De overheid draagt ook haar steentje bij aan alcoholpreventie. Zo kwam er de Alcoholwet en het Nationaal Preventieakkoord. In dit akkoord staan onder meer afspraken om problematisch alcoholgebruik terug te dringen, namelijk van 8,9% in 2018 naar 5% in 2040. 

Of al die maatregelen en adviezen het beoogde effect gaan krijgen, is de vraag. Maar het is wel een duidelijk geluid vanuit de maatschappij dat alcohol eigenlijk helemaal niet normaal is. (Bron: Medisch Contact; Hersenstichting; Rijksoverheid).

Conclusie

Alcohol is diep verweven in onze cultuur en wordt gezien als de norm, waardoor jongeren al op jonge leeftijd leren drinken. Op menig feestje wordt alcohol geschonken, net als in sportkantines en uitgaansgelegenheden. Alcohol is doordrongen in onze maatschappij, als je niet meedoet wordt je zelfs weggezet als ‘ongezellig’.  En een glaasje kan inderdaad geen kwaad, maar de verleiding om meer te gaan drinken is groot. En juist dan is het goed te beseffen dat alcohol gewoon een legale drug is, die voor veel gezondheids- en sociaal/maatschappelijke problemen zorgt. 

Toch groeit het besef dat alcohol, als legale en sociaal geaccepteerde drug, veel schade aanricht. Artsen, wetenschappers en organisaties pleiten daarom voor een mentaliteitsverandering: minder beschikbaarheid, geen alcohol onder de 18 en ouders die het goede voorbeeld geven. Hoewel de effecten van deze maatregelen nog onzeker zijn, is de maatschappelijke roep om ‘denormalisering’ steeds luider.

5. Alcoholgebruik in Nederland vs het buitenland

Nederland kampioen in bingedrinken

Volgens het Europese scholierenonderzoek (ESPAD) behoren Nederlandse jongeren tot de top van Europa als het gaat om bingedrinking (meer dan 5 glazen in korte tijd). Ze drinken in totaal iets minder dan gemiddeld, maar scoren opvallend hoog op het aantal keren dronkenschap en op het drinken van grote hoeveelheden in korte tijd.t. Onze 13- en 15-jarigen zijn ook iets vaker dronken dan andere jongeren in Europa. Landen waar het meest gedronken wordt door de jeugd zijn onder meer Groot-Brittannië en Denemarken. Gemiddeld geeft 33% van de Europese leerlingen aan voor het eerst alcohol te hebben gedronken op 13-jarige leeftijd of jonger. 8% zegt op deze leeftijd zelfs dronken te zijn geweest. Vooral Deense en Duitse jongeren vinden dat ze makkelijk aan alcohol kunnen komen (94%). In Kosovo en IJsland vindt slechts de helft dat. 

Als Nederland zijn koppositie als ‘kampioen bingedrinken’ wil kwijtraken, is een cultuuromslag onvermijdelijk: van gezelligheid altijd mét alcohol naar gezelligheid dat ook zonder kan. (Bron: HBSC; Scholierenonderzoek Espad).

Een buitenlandse aanpak: het IJsland-model

IJslandse jongeren waren een kleine dertig jaar geleden nog de grootverbruikers van Europa wat betreft drank, sigaretten en drugs. Sinds de introductie van het IJslands preventiemodel, eind jaren negentig, is het middelengebruik echter spectaculair gedaald. Ze behoren nu tot de minst gebruikende jongeren in Europa.

Het IJslandse preventiemodel is een aanpak gebaseerd op wetenschappelijke inzichten om middelengebruik (alcohol, tabak en drugs) door jongeren te voorkomen. Het model richt zich vooral op beschermende factoren bij ouders, op scholen en in gemeenschappen. Zo is er een avondklok voor de jeugd ingesteld, om te voorkomen dat jongeren doelloos op straat rondhangen. Reclames voor alcohol zijn verboden, er worden veel zinvolle vrijetijdsactiviteiten georganiseerd voor de jeugd en alle partijen in een gemeenschap werken nauw samen. Op scholen worden elk jaar vragenlijsten ingevuld, die snel en ook met de jongeren zelf besproken worden. Hierdoor kan er steeds ingespeeld worden op de laatste behoeften en wensen. De jongeren zelf worden zo intensief bij de plannen betrokken. 

Een avondklok voor de jeugd is in Nederland natuurlijk ondenkbaar. Zo zijn er wel meer culturele verschillen waardoor het IJslandse model nooit een-op-een naar Nederlands gebruik overgezet kan worden. IJsland is bijvoorbeeld veel dunner bevolkt dan Nederland en de gemeenschapszin is er veel sterker. Maar ondanks de grote verschillen zijn in 2022 ook een flink aantal Nederlandse gemeenten aan de slag gegaan met het IJslandse model. Zij doen dit onder de projectnaam Opgroeien in een Kansrijke Omgeving. Volgend jaar (2026) hopen de tien deelnemende gemeenten (waaronder Maastricht en Ede) het project te kunnen evalueren en de eerste resultaten te presenteren. (Bron: SociaalDomeinOnline/Trimbos Instituut).

Citaat:

“De houding van de Nederlandse ouders verrast me want we kennen nu het schadelijke effect van alcohol op het nog ontwikkelende brein", zegt de IJslandse onderzoeker Jón Sigfússon. Hij is geestelijk vader van de 'IJslandse aanpak'. "Als kinderen al op hun vijftiende drinken, maken ze vier keer zoveel kans om alcoholist te worden. Ouders moeten daarvan doordrongen worden." 

(Bron: Omroep NPO/Nieuwsuur okt 2019)

Conclusie

Hoewel Nederlandse jongeren gemiddeld iets minder drinken dan hun Europese leeftijdsgenoten, scoren ze opvallend hoog op bingedrinking en dronkenschap op jonge leeftijd. In IJsland is het tij succesvol gekeerd door een stevige, samenhangende preventieaanpak waarbij ouders, scholen en gemeenschappen samenwerken. Dit zogeheten IJslandse model leidde tot een forse daling in middelengebruik. Door culturele verschillen is het model niet een-op-een toepasbaar in Nederland, maar meerdere gemeenten zijn inmiddels aan de slag gegaan met een aangepaste variant. In 2026 worden de eerste resultaten verwacht – mogelijk een belangrijke stap richting een gezondere, alcoholbewustere jeugd in Nederland.

Dit is essentieel omdat vroeg en overmatig alcoholgebruik blijvende schade kan veroorzaken aan het ontwikkelende brein van jongeren. Door tijdig in te grijpen, verklein je de kans op verslaving, vergroot je de kans op een gezonde toekomst en werken we allen aan een samenleving waarin gezond en verantwoord omgaan met alcohol de norm wordt. Alcohol is immers een serieus verslavend middel, geen onschuldig gezelligheidsdrankje.

Bronnen: Centraal Bureau voor de Statistiek/Peilstationsonderzoek Rombout; Expertisecentrum alcohol; Nuijen, Valkenberg & Nijman; Nederlands Jeugdinstituut, Landelijk Alcohol en Drugs Informatiesysteem, Bevolkingsonderzoek NEMESIS-3, Alcoholhulp.be; Hersenstichting, Beroepsvereniging mdl-artsen; Medisch Contact, Aanvullende Module Middelen van de Leefstijlmonitor; Trimbos-instituut i.s.m. RIVM en CBS;; Rijksoverheid, Omroep NPO; Nieuwsuur; HBSC; Scholierenonderzoek Espad; SociaalDomeinOnline; LSM-A Middelen; Kennismonitor Alcohol 2024; RIVM Ranking van drugs